Program „Czyste Powietrze” do poprawki. Nieprawidłowości na miliardy złotych

Program „Czyste Powietrze” miał na celu wspieranie efektywności energetycznej w Polsce. Jednak, jak wskazuje Polska Organizacja Rozwoju Technologii Pomp Ciepła (PORT PC), w latach 2023-2024 doszło do licznych nadużyć. Szczególnie poszkodowani zostali najubożsi beneficjenci, którzy padli ofiarą systemowych nieprawidłowości.

− Miliardy złotych zostały wydane na instalacje niskiej jakości, a beneficjenci - zwłaszcza z III grupy dochodowej − padli ofiarą systemowych nieprawidłowości− twierdzi Paweł Lachman, prezes zarządu PORT PC.

Od lipca 2022 roku osoby o najniższych dochodach mogły uzyskać dofinansowanie do 100% kosztów netto, co miało ułatwić dostęp do czystych technologii. Niestety, jak zauważa PORT PC, otworzyło to pole do masowych nadużyć. Firmy instalacyjne często wykorzystywały sytuację, maksymalizując własne zyski kosztem jakości realizowanych prac.

− Prefinansowanie pozwalało otrzymać 50 proc. ze 100 proc. dotacji jako przedpłatę na konto wykonawcy. W praktyce było to zaproszenie do stosowania nieuczciwych praktyk, które zidentyfikowaliśmy i przedstawiamy na konferencji prasowej – mówił Paweł Lachman, prezes PORT PC. − Z jednej strony te firmy, które z dotacji zrobiły sobie nieuczciwy biznes, celowo zawyżały ceny urządzeń, montażu i termomodernizacji, dopasowując je do maksymalnych kwot dofinansowania; często instalowały również urządzenia, które nie są dopuszczone do obrotu rynkowego lub nie mają żadnych znaków jakości. Drugą stroną medalu było nakłanianie beneficjentów o niskich dochodach, nieświadomych ryzyka, do podpisywania pełnomocnictw i niekorzystnych umów. A potem, aby osiągnąć jak największy zysk, minimalizowano nakłady, montując np. pompy ciepła w budynkach bez odpowiednio wykonanej termoizolacji i bez odpowiednich instalacji. Obecna reforma programu „Czyste Powietrze” jest szansą na wyeliminowanie pewnych patologii, jednak działania muszą być radykalne – dodaje Lachman.

W 2024 roku program „Czyste Powietrze” przyciągnął ogromne zainteresowanie, a liczba wniosków o dofinansowanie wzrosła do 1,3 miliarda złotych miesięcznie. Większość środków trafiła do mniej zamożnych beneficjentów, co zdaniem PORT PC wymagało szczególnej uwagi i przejrzystości.

− Szacujemy, że w 2024 r. na III grupę dochodową w ramach „Czystego Powietrza” przeznaczono ok. 8 mld zł, a na II i III grupę łącznie ponad 10 mld zł. To środki, które muszą być wydawane w sposób przejrzysty i efektywny− twierdzi Paweł Lachman.

Mimo że Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) był świadomy problemów, program został zatrzymany dopiero w listopadzie 2024 roku. Według Lachmana władze tej instytucji wiedziały o problemie masowych nadużyć co najmniej pół roku wcześniej. Pozwoliły zatem na dalsze marnotrawienie środków publicznych.

Nieuczciwe firmy często nakłaniały konsumentów do podpisywania niekorzystnych umów, zawierających ukryte koszty i wysokie kary umowne. Instalowano urządzenia o niskiej jakości, co prowadziło do nieskutecznego ogrzewania i wzrostu rachunków.

− Wiele tak działających podmiotów, które zyskały na dotacjach i prefinansowaniu, po krótkim czasie znikało z rynku, pozostawiając beneficjentów bez gwarancji i serwisu− powiedział prezes PORT PC.

Znaczenie rzetelności w instalacjach z pompami ciepła, które były jednym z przedmiotów nadużyć, podkreślił też instalator Tomasz Golański:

− O pracę w mojej firmie starało się wiele osób, które odchodziły z poprzednich firm, gdyż nie zgadzały się na niemoralne działania na granicy prawa. Instalacje z pompami ciepła to nie jest sprzedaż garnków. Powinni zajmować się tym przeszkoleni profesjonaliści, którzy we właściwy sposób dobiorą urządzenie do standardu budynku, a w skrajnej sytuacji nawet uczciwie odradzą pewne działania, żeby nie wpędzić beneficjenta w koszty. Nie muszę chyba dodawać, że to także zwyczajnie nieuczciwa konkurencja dla firm, które chcą dostarczać produkty i usługi na wysokim poziomie.

Dodatkowo, poszkodowani często nie zgłaszali problemów z obawy przed konsekwencjami finansowymi. Państwo, mimo świadomości sytuacji, nie podjęło skutecznych działań wspierających oszukanych beneficjentów.

− Beneficjenci boją się zgłosić, że padli ofiarami nieuczciwych firm, że poniosą konsekwencje finansowe, będą musieli oddać wartość inwestycji. Tymczasem to oni są faktycznymi ofiarami. Z rozmów, jakie przeprowadziłem w gminach i WFOŚiGW, wynika, że zaangażowanym ekodoradcom udało się uratować niektórych beneficjentów przed niekorzystnymi umowami, ale dla wielu było zbyt późno, by odstąpić od umów. Zdarzało się też, że nieuczciwe firmy groziły potem gminie pozwami − podał Miłosz Jakubowski, prawnik.

PORT PC podjęło działania mające na celu naprawę sytuacji. Uruchomiono specjalną infolinię, która ma pomóc beneficjentom zgłaszać nieprawidłowości i uzyskiwać rzetelne informacje. Organizacja pracuje również nad „Białą Księgą” z rekomendacjami dla rządu oraz „Czarną Księgą” dokumentującą dotychczasowe nadużycia.

− Wzywamy ministrów Annę Moskwę i Paulinę Hennig-Kloskę oraz NFOŚiGW, którzy, w naszej opinii, są za to odpowiedzialni, do podjęcia skutecznych działań na rzecz osób poszkodowanych. Brak takich działań to hamulec dla całej transformacji w Polsce − obywatele stracili zaufanie do programów wspierających efektywność energetyczną i do najefektywniejszej technologii grzewczej, jaką są pompy ciepła − podsumował Paweł Lachman.

PORT PC apeluje o:

• wprowadzenie ścisłej kontroli realizowanych inwestycji oraz audytów powykonawczych

• ważne jest również włączenie gmin w proces nadzoru oraz zapewnienie im odpowiedniego wsparcia finansowego.

• kluczowe jest stworzenie certyfikowanej listy wykonawców oraz wprowadzenie bazy cen referencyjnych w programie.

Źródło: PAP/PORT PC

Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź RegioDom codziennie. Obserwuj RegioDom.pl!