Projekt, o którym mówi cała branża. Zajrzyj do środka

Wręczana przez Unię Europejską i Fundację im. Miesa van der Rohego nagroda Mies van der Rohe Award od lat wyróżnia najwybitniejsze osiągnięcia w dziedzinie architektury współczesnej. Po raz trzeci prestiżowa nominacja trafiła do rąk architektów z warszawskiej pracowni WXCA.

Tym razem jury doceniło wyjątkowy kunszt projektowy i konserwatorski, jakim wykazali się architekci, rewitalizując zabytkową siedzibę Teatru im. Stefana Żeromskiego w Kielcach. Ten historyczny obiekt nie tylko odzyskał dawny splendor, ale zyskał również możliwości inscenizacyjne unikalne w skali Europy.

Zobacz zdjęcia rewitalizacji

Teatr im. Stefana Żeromskiego w Kielcach to jedna z najstarszych polskich scen teatralnych. Jego premierowe przedstawienie odbyło się w 1879 roku, a budowa rozpoczęła się dwa lata wcześniej. Z powstaniem budynku wiąże się romantyczna legenda – zamożny przemysłowiec Ludwik Stumpf miał zbudować teatr dla warszawskiej aktorki, której tożsamość pozostaje nieznana.

Fundator zlecił projekt Franciszkowi Ksaweremu Kowalskiemu, uczniowi Henryka Marconiego – jednego z najwybitniejszych architektów XIX wieku. W samym sercu Kielc, przy głównej ulicy miasta, powstała kamienica o eklektycznej fasadzie zdobionej czterema posągami muz teatralnych.

Otwarcie nowego teatru było prawdziwym wydarzeniem towarzyskim. Jak pisała wówczas „Gazeta Kielecka”, pierwszą sztukę obejrzało około 800 widzów.

Z biegiem lat stan techniczny budynku pogarszał się, ograniczając funkcjonalność i program artystyczny placówki. W 2017 roku ogłoszono konkurs na przebudowę i rozbudowę siedziby teatru. Zwyciężyła pracownia WXCA, która połączyła renowację historycznego obiektu z nowoczesną modernizacją odpowiadającą współczesnym wymaganiom.

Głównym założeniem projektu było wydobycie walorów architektonicznych zabytku oraz stworzenie nowej jakości scenicznej. Dzięki zastosowaniu nowoczesnych technologii teatralnych Teatr Żeromskiego zyskał rangę jednej z najbardziej zaawansowanych technicznie scen w Europie.

Program prac konserwatorskich objął przywrócenie historycznego wystroju wnętrz poprzez renowację i rekonstrukcję zabytkowych detali. Odrestaurowano XIX-wieczną fasadę, a po ponad 60 latach powróciły na nią rzeźby czterech muz teatralnych. Dawny blask odzyskały foyer i klatki schodowe, które prowadzą widza przez sekwencję przestrzeni wprowadzających w nastrój „świątyni kultury”.

Kulminacją tego doświadczenia jest wejście na Dużą scenę, gdzie zrewitalizowano zabytkowe kariatydy portalu okna scenicznego oraz zrekonstruowano medaliony z wizerunkami polskich pisarzy – Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego i Zygmunta Krasińskiego.

Z inicjatywy architektów galerię uzupełniono o postaci współczesnych literatów – Czesława Miłosza i Wisławy Szymborskiej. Autorem płaskorzeźb jest rzeźbiarz Piotr Maślanka.

Wnętrze Dużej sceny zdobi nowy, pozłacany mosiężny plafon, wykonany ręcznie techniką młotkowania. Pełni on funkcję zarówno dekoracyjną, jak i akustyczną, a jego złoto-różowo-zielona kolorystyka nawiązuje do fin de siècle’owego wystroju oryginalnego teatru.

Modernizacja Teatru Żeromskiego to nie tylko renowacja, ale również technologiczna rewolucja. Obiekt został przystosowany do realizacji najbardziej wymagających spektakli.

Nowa infrastruktura obejmuje:

• sześciometrową scenę obrotową,

• mobilne audytoria,

• sześć dwupoziomowych zapadni,

• rozbudowaną przestrzeń sceniczną – powiększoną ponad dwukrotnie przy zachowaniu oryginalnej widowni.

Nowoczesna technologia umożliwia błyskawiczną zmianę scenografii (obrót o 360 stopni) i grę aktorów na trzy strony, co czyni teatr wyjątkowym w skali Europy.

Dzięki rozbudowie powstała także druga, współczesna scena, dwie sale prób, studio nagrań, warsztaty scenograficzne, podziemne magazyny oraz zaplecze techniczne i pokoje rezydencyjne dla artystów. Renowacji poddano również garderoby.

Nowa kubatura teatru to przykład współczesnej architektury wrażliwej na kontekst historyczny. Architekci z WXCA postawili na dialog między przeszłością a teraźniejszością – unikając imitacji, ale też nie popadając w kontrast.

Nowa elewacja z betonowych, kanelowanych płyt kontynuuje porządek i rytm historycznej fasady, zachowując harmonię skali i proporcji. Oficyny wokół dziedzińca także nawiązują do klasycznych form architektury.

Po blisko 150 latach działalności Teatr Żeromskiego stał się integralną częścią tożsamości Kielc. Rewitalizacja miała nie tylko przywrócić mu dawną świetność, ale też otworzyć teatr na miasto i jego mieszkańców.

Jednym z najważniejszych elementów projektu było otwarcie dziedzińca, który z zaplecza zmienił się w tętniące życiem „miejskie podwórko”. To nowa przestrzeń dla plenerowych spektakli, koncertów, warsztatów i wydarzeń kulturalnych.

Dodatkowe okno sceniczne otwiera się na dziedziniec, pozwalając oglądać spektakle także na świeżym powietrzu. Już dziś miejsce to przyciąga mieszkańców koncertami, dyskusjami i zajęciami jogi.

Architekci zadbali także o dostępność – teatr został przystosowany do potrzeb osób z ograniczoną motoryką, niewidomych i niesłyszących.

Dzięki swojej wyjątkowej architekturze i koncepcji łączenia historii z nowoczesnością, Teatr im. Stefana Żeromskiego w Kielcach znalazł się na liście nominowanych do Nagrody Architektonicznej UE Mies van der Rohe Award 2026.

Ufundowana w 1988 roku nagroda przyznawana jest co dwa lata przez Unię Europejską i Fundację Miesa van der Rohego. To jedno z najbardziej prestiżowych wyróżnień w światowej architekturze.

Teatr Żeromskiego jest trzecim projektem pracowni WXCA nominowanym do tej nagrody – po Muzeum – Miejscu Pamięci Palmiry (2013) i Europejskim Centrum Edukacji Geologicznej w Chęcinach (2017).

Zwycięzcę tegorocznej edycji poznamy w kwietniu 2026 roku.